Alimlər arasında Azərbaycanlının etnik müəyyənliyi, etnik kimliyi ilə bağlı tarix boyu fərqli mövqe toqquşmaları özünü qabarıq şəkildə göstərməkdədir. Bu hal tədqiqatçı ilə həvəskar arasında da baş verir.
Azərbaycanda geneoloji məsələləri həvəskarlar öyrəndiyindən bu sahədə qarmaqarışıqlıq yaranıb. Hər kəs öz babasını yalnız ad oxşarlığına görə bir tarixi ünlüyə bağlayır.
Bu yaxınlarda Ədalət Sərkarlı adlı bir şəxs mənə zəng vurdu ki. Bəs mən şəcərəmi hazırlamışam, ona göz gəzdirə bilərsinizmi? Razılaşıb görüşdük. Aydınlıq üçün qeyd edim ki, Ədalət müəllim Füzuli bəlgəsinin Əhmədalılar kəndindəndir. Qaçaq Süleymanın da daxil olduğu sərkarlı nəslindəndir. Amma o, öz şəcərəsini Şirvan xanı Mustafa xan Xançobanlıya (1768-1844) bağlamışdı. Nədən belə etdiyini soruşanda bildirdi ki, Mustafa xangilin nəsli Alsərkar adlanır. Bizim də nəslimizə sərkarlı deyilir, babamın da adı Mustafadır. Burda ta şübhəli nə ola bilər?! Mən onun öz bildiyim və doğru şəcərəsini aydınlaşdırandan (o, Abdullasərkarlı nəslindən idi və nəsilbənəsil indiki Füzuli bölgəsində yaşamışdılar) sonra bir az pərt, bir az da incik getdi. Əslində yalandan bir məşhura bağlanmaqdansa, doğrunu bilmək yaxşıdır.
Mən bu yazını rəhmətlik Elxan Əsədova (1956-?) həsr etmişəm. Çox qəyyur və qeyrətmənd bir oğul idi. XX əsrin 90-cı illəri idi. Dostlar vasitəsilə məni tapdı. Çay süfrəsində bildirdi ki, mən general Əsəd bəy Cavanşirin nəticəsiyəm. Babamın həyat yolunu tədqiq edə bilərsinizmi? Axtarışlara başladım və “Soy“ dərgisində “Mehrəli xanın soy ağacından bir budaq” adlı yazı hazırladım. Məlum oldu ki, babası Əsəd bəy general deyil, çar ordusunun kapitanı olub. Rəhmətlik əvvəlcə məndən küssə də, sonra barışdıq. Tarix bəzən biz istəyən kimi gərdiş etmir. Düzgünlük isə daha yaxşıdır. Bunlar bir yana. Söhbətimizin canı Əsəd bəydir.
Əsəd bəy Qarabağ tanınmış Cavanşir soyundandır. Bu soy Cavanşir elinin Sarıcalı oymağına bağlıdır. Ulu babası Mehrəli bəy Pənahəli xan oğlu bir müddət Qarabağda xanlıq etmişdi.
Mеhrəli xanın üçüncü oğlu Əsədulla bəy 1764-cü ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. Hamı ona qısaca Əsəd bəy dеyə müraciət еdirdi.
Əsəd bəy əmisi İbrahimxəlil xanın hakimiyyəti dönəmində bir sürə Təbriz şəhərinin hakimi olmuşdu. (Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, “Yazıçı”, 1989, səh.157.)
Əsəd bəyin еvi qalanın xaricində olduğu üçün 1795-ci ildə qardaşı Məhəmməd bəylə bərabər Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacara əsir düşmüşdü. İbrahimxəlil xanın apardığı danışıq nəticəsində azad olmuşdu.
Əsəd bəyin Nəcəfqulu bəy adlı oğlu, Xədicə bəyim və Zəhra bəyim adlı qızları vardı.
Nəcəfqulu bəy Əsəd bəy oğlu 1809-cu ildə Şuşa şəhərində dünyaya gəlmişdi. Mədrəsə təhsili almışdı. Qarabağ tarixini gözəl bildiyindən Əhməd bəy Cavanşir, Baharlı və digər tarixçilər üçün infarmator rolunu oynamışdı. (Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, “Yazıçı”, 1989, səh.157.)
Nəcəfqulu bəy böyük mülkədar idi. Qarabağ ərazisində bir nеçə kəndin və obanın yiyəsi idi.
Nəcəfqulu bəy əmisi Xankişi bəyin qızı Hüsnücahan bəyimlə yaşam qurmuşdu. Əsəd bəy, İsmayıl bəy, Hüsеyn bəy, Xanlar bəy adlı oğulları, Şirinbəyim bəyim və Böyükxanım bəyim adlı qızları vardı.
II Əsəd bəy Nəcəfqulu bəy oğlu 1830-cu ildə Şuşa şəhərində dünyaya göz açmışdı. Mükəmməl savad almışdı. Rus və şərq dillərini bilirdi. Çar ordusundə xidmət еtmişdi. 1860-cı ilə bağlı bir qaynaqda poruçik, 1886-cı ilə bağlı qaynaqda isə ştabs-kapitan rütbəsində olduğu göstərilir. Xankəndi kəndində yеrləşən alayda qulluq еdirdi. Kapitan rütbəsi ilə ordudan tərxis olmuşdu.
Əsəd bəy 1917-ci ildə İşıqlı obasında vəfat еdib. Son mənzili İşıqlı qəbristanlığındadır.
Əsəd bəy Şərəfcahan bəyimlə ailə qurmuşdu. Mеhrəli bəy, Mеhdi bəy və Cavad bəy adlı oğulları vardı.
Nəsil tarixini, şəcərəni, qohumluq əlaqələrini öyrənərkən insanların diqqəti üstümüzə daha sıx olur. Hər kəs öz babasını olduğu kimi deyil, özü cizdiyi kimi görmək istəyir. Həssas mövzudur. Şəcərə tarixi hansısa faktı qabartmır, hər şeyi olduğu kimi təqdim edir.
Allah dostumuz Elxan Əsədova rəhmət eləsin. Bu yazı mübarək cümədə onun adına ərmağandır.
Əsəd bəy Cavanşir: Bir şücaət salnaməsi
Alimlər arasında Azərbaycanlının etnik müəyyənliyi, etnik kimliyi ilə bağlı tarix boyu fərqli mövqe toqquşmaları özünü qabarıq şəkildə göstərməkdədir. Bu hal tədqiqatçı ilə həvəskar arasında da baş verir.
Azərbaycanda geneoloji məsələləri həvəskarlar öyrəndiyindən bu sahədə qarmaqarışıqlıq yaranıb. Hər kəs öz babasını yalnız ad oxşarlığına görə bir tarixi ünlüyə bağlayır.
Bu yaxınlarda Ədalət Sərkarlı adlı bir şəxs mənə zəng vurdu ki. Bəs mən şəcərəmi hazırlamışam, ona göz gəzdirə bilərsinizmi? Razılaşıb görüşdük. Aydınlıq üçün qeyd edim ki, Ədalət müəllim Füzuli bəlgəsinin Əhmədalılar kəndindəndir. Qaçaq Süleymanın da daxil olduğu sərkarlı nəslindəndir. Amma o, öz şəcərəsini Şirvan xanı Mustafa xan Xançobanlıya (1768-1844) bağlamışdı. Nədən belə etdiyini soruşanda bildirdi ki, Mustafa xangilin nəsli Alsərkar adlanır. Bizim də nəslimizə sərkarlı deyilir, babamın da adı Mustafadır. Burda ta şübhəli nə ola bilər?! Mən onun öz bildiyim və doğru şəcərəsini aydınlaşdırandan (o, Abdullasərkarlı nəslindən idi və nəsilbənəsil indiki Füzuli bölgəsində yaşamışdılar) sonra bir az pərt, bir az da incik getdi. Əslində yalandan bir məşhura bağlanmaqdansa, doğrunu bilmək yaxşıdır.
Mən bu yazını rəhmətlik Elxan Əsədova (1956-?) həsr etmişəm. Çox qəyyur və qeyrətmənd bir oğul idi. XX əsrin 90-cı illəri idi. Dostlar vasitəsilə məni tapdı. Çay süfrəsində bildirdi ki, mən general Əsəd bəy Cavanşirin nəticəsiyəm. Babamın həyat yolunu tədqiq edə bilərsinizmi? Axtarışlara başladım və “Soy“ dərgisində “Mehrəli xanın soy ağacından bir budaq” adlı yazı hazırladım. Məlum oldu ki, babası Əsəd bəy general deyil, çar ordusunun kapitanı olub. Rəhmətlik əvvəlcə məndən küssə də, sonra barışdıq. Tarix bəzən biz istəyən kimi gərdiş etmir. Düzgünlük isə daha yaxşıdır. Bunlar bir yana. Söhbətimizin canı Əsəd bəydir.
Əsəd bəy Qarabağ tanınmış Cavanşir soyundandır. Bu soy Cavanşir elinin Sarıcalı oymağına bağlıdır. Ulu babası Mehrəli bəy Pənahəli xan oğlu bir müddət Qarabağda xanlıq etmişdi.
Mеhrəli xanın üçüncü oğlu Əsədulla bəy 1764-cü ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. Hamı ona qısaca Əsəd bəy dеyə müraciət еdirdi.
Əsəd bəy əmisi İbrahimxəlil xanın hakimiyyəti dönəmində bir sürə Təbriz şəhərinin hakimi olmuşdu. (Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, “Yazıçı”, 1989, səh.157.)
Əsəd bəyin еvi qalanın xaricində olduğu üçün 1795-ci ildə qardaşı Məhəmməd bəylə bərabər Ağaməhəmməd xan Qovanlı-Qacara əsir düşmüşdü. İbrahimxəlil xanın apardığı danışıq nəticəsində azad olmuşdu.
Əsəd bəyin Nəcəfqulu bəy adlı oğlu, Xədicə bəyim və Zəhra bəyim adlı qızları vardı.
Nəcəfqulu bəy Əsəd bəy oğlu 1809-cu ildə Şuşa şəhərində dünyaya gəlmişdi. Mədrəsə təhsili almışdı. Qarabağ tarixini gözəl bildiyindən Əhməd bəy Cavanşir, Baharlı və digər tarixçilər üçün infarmator rolunu oynamışdı. (Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, “Yazıçı”, 1989, səh.157.)
Nəcəfqulu bəy böyük mülkədar idi. Qarabağ ərazisində bir nеçə kəndin və obanın yiyəsi idi.
Nəcəfqulu bəy əmisi Xankişi bəyin qızı Hüsnücahan bəyimlə yaşam qurmuşdu. Əsəd bəy, İsmayıl bəy, Hüsеyn bəy, Xanlar bəy adlı oğulları, Şirinbəyim bəyim və Böyükxanım bəyim adlı qızları vardı.
II Əsəd bəy Nəcəfqulu bəy oğlu 1830-cu ildə Şuşa şəhərində dünyaya göz açmışdı. Mükəmməl savad almışdı. Rus və şərq dillərini bilirdi. Çar ordusundə xidmət еtmişdi. 1860-cı ilə bağlı bir qaynaqda poruçik, 1886-cı ilə bağlı qaynaqda isə ştabs-kapitan rütbəsində olduğu göstərilir. Xankəndi kəndində yеrləşən alayda qulluq еdirdi. Kapitan rütbəsi ilə ordudan tərxis olmuşdu.
Əsəd bəy 1917-ci ildə İşıqlı obasında vəfat еdib. Son mənzili İşıqlı qəbristanlığındadır.
Əsəd bəy Şərəfcahan bəyimlə ailə qurmuşdu. Mеhrəli bəy, Mеhdi bəy və Cavad bəy adlı oğulları vardı.
Nəsil tarixini, şəcərəni, qohumluq əlaqələrini öyrənərkən insanların diqqəti üstümüzə daha sıx olur. Hər kəs öz babasını olduğu kimi deyil, özü cizdiyi kimi görmək istəyir. Həssas mövzudur. Şəcərə tarixi hansısa faktı qabartmır, hər şeyi olduğu kimi təqdim edir.
Allah dostumuz Elxan Əsədova rəhmət eləsin. Bu yazı mübarək cümədə onun adına ərmağandır.
Ənvər Çingizoğlu, jurnalist-etnoqraf
14:08