Laçınlı bir müəllimin yazmış olduğu məqaləni sizlərə təkrarən təqdim edirik…
A. Bukşpanın ekspedisiyası çox mətləbləri açdı…
A. Bukşpanın adı çəkilən əsərindən görünür ki, 1926-cı ildə Azərbaycanda əhalinin siyahıya alınmasında keçmiş Kürdüstan qəzasının (indiki Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı rayonları) əhalinin çox böyük əksəriyyətinin (94,3%) azərbaycanlı (tatar-türk), az bir hissəsinin (5,7%) kürd olduğunun aşkar edilməsi nəticəsində respublikanın yuxarı dairələrində (instansiyalarında) müəyyən mübahisəli məsələlər ortaya çıxıb…1931-ci ilin iyun ayında Bakı şəhərində keçirilən, azsaylı xalqlara həsr olunmuş üçüncü respublika müşavirəsnidə də çıxışçılar müəyyən məsələlər qaldırdılar (təəsüf ki, müşavirənin materiallarını əldə etmək mümkün olmadı). O zamanın bir sıra millətçi, əksinqilabi təşkilatları da (Müsavat, Daşnakstyun və s.) Azərbaycanda milli azlıqları “müdafiə” barədə mətbuatda müəyyən çıxışlar edirmişlər…
Bütün bunlara aydınlıq gətirmək, əsl həqiqəti müəyyən etmək üçün həmin ərazilərə A. Bukşpanın rəhbərliyi ilə ekspedisiya təşkil olunub (02 avqust – 08 sentyabr 1931-ci il). Kitabın 5-ci səhifəsində yazılıb: “Экспедиция было организована летом 1931 г. Народным Комиссариатом по Просвещению АзССР (сектор науки) Азербайджанским НИИ (отделения Востока)…”
Sonra yazılıb: «Среди этих вопросов экспедиция преследовала, в первую очередь, выяснение особенностей курдского языка у курдов Азербайджана и Нах.ССР, степень общности и различия языка курдов Азербайджана и курдов населяющих Армении…». 34-ci səhifədə yazılıb «В результате работы экспедиции удалось выяснить, что в Лачинском районе имеется 11 курдских сел:
1). Зерти
2). Минкенд (yarısı)
3). Бозлу
4). Камаллы
5). Калача
6). Черахлы
7). Агджакенд
8). Аг булаг
9). Шейланлы
10). Каракешиш
11). два небольших отселка последного: Катосбина, Чай-бина, являющихся продолжением друг-друга» (Zerti kəndinin əhalisi mənşəcə tatdır, hər iki millətin dilinin iran dilləri qrupundan olmalarına baxmayaraq, onların kürd adlandırılması düzgün deyildir).
Daha sonra yazılıb: «Мы относим Минкенд к смешанным в национальном отношении селением» «…еще 2 село Кара-каха и Мирик, их относили до последного времени к курдским селам. В селе Кара-каха…из 280 чел. населения мы обнаружили только пятерых едва помнящих курдский язык…Все население турки и говорят только на тюркским языке».
«…Число жителей села Мирик равно 374 человеком,…Помнящие курдский язык…всего 31 человек. Все население тюрки и говорят только тюркском языке».
«Из 193 населенных пунктов Лачинского района 10 сел курдских, жители которых в количество 3322 человек говорят по курдском языке и называют себе безусловно курдами» (səh. 62). İnzibati ərazi bölgüsü üzrə Laçın rayonunda mövcud olan 125 kənddən 114-də yaşayanlar tamamilə azərbaycanlılardan (türklərdən) ibarətdir. Bir kənddə — Zertidə, qeyd etdiyimiz kimi yaşayanlar isə tatlardır.
A. Bukşpan daha sonra yazır: «Согласно данныи экспедиции в Кельбаджарском районе 6 курдских сел:
1) Сойух булах
2) Шуртан
3) Зейлик
4) Агджекенд
5) Оруджлу
6) Халланлы (стр. 35), «…число жителей селения Татлар (adından göründüyü kimi bunlar kürd yox, tatlardır) выражается в 225 человек, из них 53 причисляются к единому роду Шаналы, подразделяемому на 2 подрода: Джафарлы (13 чел.) и собственно Татлар (40 чел.), помнять курдский язык…» (стр.64).
«Общие количество курдов, сохранивших свой родной язык, проживающих в 7 основных курдских селениях Кельбаджарского района, согласно нами собранных и проверенных материалов выражается 2065 человек (стр.65)».
Həmin dövrdə Kəlbəcər rayonunda kəndlərin 92,5%-də azərbaycanlılar (türklər), 7,5%-də kürdlər yaşayırmış (Kəlbəcər rayonunda da yaşayan tatlar Laçın rayonunda olduğu kimi kürd göstərilmişdir). İnzibati-ərazi bölgüsü üzrə hal-hazırkı Kəlbəcər rayonunda mövcud olan 122 kənddən 115-də yaşayanlar tamamilə azərbaycanlılardan (türklərdən) ibarətdir.
Nəhayət, A. Bukşpan yekun olaraq nəticə kimi yazır: «Таким образом, курды современного Лачинского и Кельбеджерского районов составляющих значительную часть бывщего Курдистанского уъезда представляют нам меншинство среди основного туркского населения. Мы пытались показать, что это положение можеть быть распространено и на прошлое, по крайней мере, до 16 веке включительно(стр. 66)».
Daha sonra müəllif yazır: «Образование и выделение в 1923 г. особого Курдистанского уъезда, так называемого Азербайджанского Курдистана, безусловно благоприятствовало тому, что большинство жителей, состоящие, как это мы уже показали, из тюрок, стали называть себя курдами, связывая свою принадлежность с именем территории, на который они проживали (стр. 79)». Azərbaycan Respublikasının başqa bölgələrinin əhalisi də bu mövqedən yanaşaraq qəzanın bütün əhalisini kürd adlandırırdılar və hal-hazırda da bir çox hallarda bu yanaşma davam etməkdədir…
A. Bukşpan yazır: «…В известной степени на эту массовую «курдизации» не могла оказать влияние явно выраженное стремление со стороны тюркских и курдских кулацких и зажиточных слоев (отметим, что даже остатки тюркских феодалов не премунили этим воспользоваться) прикрыться курдской народностью для того, что бы воспользоваться особыми льготами, установленными для трудящихся национальных меншинств в нашем Союзе, в частности Азербайджанской ССР (стр. 74)».
Təəsüf ki, yaşadığımız müasir dövrdə də belə hallar az deyildir.
Ölkəmizdə azlıq təşkil edən millətlərə verilən üstünlüklərdən istifadə etmək üçün, yuxarıda göstərilən rayonların azərbaycanlı (türk) əhalisinin bəziləri bu gün də özünü kürd kimi təqdim etməyə cəhd edir…
Q e y d: Ehtimal ki, 1926 — cı ildə aparılan əhalinin siyahıya alınması nəticəsində “Kürdüstan” qəzasının Qubadlı və Muradxanlı dairələrində ana dilinə görə cəmi 12 nəfərin kürd olduğu qeyd edildiyi üçün həmin ərazilər ekspedisiyanın marşurutuna daxil edilməyib. Həmin dövrdə inzibati vahid kimi Zəngilan rayonu mövcud idi və rayonda 211 kənd var idi. Əvvəl də qeyd edildiyi kimi Qubadlı rayonu 14 mart 1933-cü ildə Zəngilan rayonundan ayırmaqla təşkil edilmişdir və 55 kənddən ibarət idi. 1992 — ci il vəziyyətinə görə Qubadlı rayonunda 94 kənd, Zəngilan rayonunda isə 81 kənd olmuşdur.
Son olaraq…
1929 — cu ildə Azərbaycan SSR-də inzibati ərazi bölgüsü kimi qəzalar ləğv edilir. Respublikanın ərazisi 10 dairəyə bölünür. Yeni layihə üzrə Kürdüstan qəzasının əvəzində mərkəzi Cəbrayıl qəsəbəsi olmaqla Araz dairəsi yaradılması nəzərdə tutulur. Lakin sonra bu mərkəzi Laçın şəhəri olmaqla Kürdüstan dairəsi adlandırılır (ehtimal ki, bu da subyektiv amillərin təsirindən yaranmışdı). Az sonra (2,5 ay) SSRİ üzrə yeni inzibati ərazi bölgüsü olan rayonlaşmanın tətbiqi nəticəsində 1930 cu ildə Azərbaycanda da rayonlaşma aparılır və Kürdüstan dairəsinin əhatə etdiyi ərazidə Laçın, Kəlbəcər, Zəngilan rayonları təşkil edilir (08.VIII.1930 cu il). (ASŞÇ İnzibati bölünüşü. Az.SSR-də inzibati bölgü, Az. XTŞ. Nəşriyyatı. Izdaniye Az.UNXU. Bakı-1933-Baku).
Bir haşiyə: Böyük coğrafi kəşflər tarixi ilə tanış olan hər bir oxucu bilir ki, X. Kolumb qərbə hərəkət etməklə Hindistana yol tapmaq haqında düşünürdü. Bu zaman o, Şimali Amerika ilə Cənubi Amerika materikləri arasında yerləşən adalar qrupunu kəşf etdi və buranı Vest İndia (Qərbi Hindistan) əhalisini isə hindu adlandırdı və ömrünün sonuna kimi bu inamda qaldı. Bütün Avropa da belə qəbul etdi. Kolumdan sonra, bu torpaqların Qərbi Hindistan yox, tamamilə başqa bir yer – Amerika olduğu məlum oldu. Lakin o vaxtdan 500 il keçməsinə baxmayaraq bütün dünya yanlış olaraq Amerika qitəsinin yerli əhalisini hindu, bu iki materik arasındakı adalar qrupunu (Böyük Antil və kiçik Antil adaları) Vest İndiya adlandırır.
“Kürdüstan” qəzası bir inzibati vahid olaraq cəmi altı il (1923-1929-cu illər) mövcud olmuşdur. Lakin o vaxtdan 80 il keçməsinə baxmayaraq bu ad bəzi siyasi dairələrdə hələ də “yaşadılır” və ondan məkrli məqsədlərdə bir vasitə (“kürd kartı”) kimi istifadə olunur. Keçmiş qəzanın əhatə etdiyi ərazinin əhalisinin hamısına “kolumbsayağı” səhvən kürd deyilir.
A. Bukşpan yuxarıda adı çəkilən əsərinin 49-cu səhifəsində «Национальный состав» bölməsində yazır: «Наглядней всего это обнаруживается в отнешении определения количество курдов, населяющих так называемый Азербайджанский Курдистан . В этом вопросе до последного времени господствует путаница и неосведомленность большие, чем в каком бы то ни было другом вопросе, связанном с курдами Советского Азербайджана. А на этой почве были ошибки в прошлом, не исключена и в будущем, если не будет в этом отношении ясности и определенный четкости».
«Государственная демографическая статистика в Закавказье, особенно в части касающейся данных о национальных меншинствах, населяющих республики Закавказья, все еще хромает. Ее сведения отрывочно случайны и противоречивы. Все эти отрицательные стороны нашли свое польное и законченное отражение и статистических материалах, относящихся к курдам Азербайджана».
Mən də, bütün bu məsələlərə əvvəldə qeyd edildiyi kimi bir aydınlıq gətirmək məqsədi ilə bu yazını ərsəyə gətirdim.
YALAN VƏ HƏQİQƏT!
(Əvvəli: https://xudaferin.eu/yalan-v-hqiqt.html-3)
Laçınlı bir müəllimin yazmış olduğu məqaləni sizlərə təkrarən təqdim edirik…
A. Bukşpanın ekspedisiyası çox mətləbləri açdı…
A. Bukşpanın adı çəkilən əsərindən görünür ki, 1926-cı ildə Azərbaycanda əhalinin siyahıya alınmasında keçmiş Kürdüstan qəzasının (indiki Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı rayonları) əhalinin çox böyük əksəriyyətinin (94,3%) azərbaycanlı (tatar-türk), az bir hissəsinin (5,7%) kürd olduğunun aşkar edilməsi nəticəsində respublikanın yuxarı dairələrində (instansiyalarında) müəyyən mübahisəli məsələlər ortaya çıxıb…1931-ci ilin iyun ayında Bakı şəhərində keçirilən, azsaylı xalqlara həsr olunmuş üçüncü respublika müşavirəsnidə də çıxışçılar müəyyən məsələlər qaldırdılar (təəsüf ki, müşavirənin materiallarını əldə etmək mümkün olmadı). O zamanın bir sıra millətçi, əksinqilabi təşkilatları da (Müsavat, Daşnakstyun və s.) Azərbaycanda milli azlıqları “müdafiə” barədə mətbuatda müəyyən çıxışlar edirmişlər…
Bütün bunlara aydınlıq gətirmək, əsl həqiqəti müəyyən etmək üçün həmin ərazilərə A. Bukşpanın rəhbərliyi ilə ekspedisiya təşkil olunub (02 avqust – 08 sentyabr 1931-ci il). Kitabın 5-ci səhifəsində yazılıb: “Экспедиция было организована летом 1931 г. Народным Комиссариатом по Просвещению АзССР (сектор науки) Азербайджанским НИИ (отделения Востока)…”
Sonra yazılıb: «Среди этих вопросов экспедиция преследовала, в первую очередь, выяснение особенностей курдского языка у курдов Азербайджана и Нах.ССР, степень общности и различия языка курдов Азербайджана и курдов населяющих Армении…». 34-ci səhifədə yazılıb «В результате работы экспедиции удалось выяснить, что в Лачинском районе имеется 11 курдских сел:
1). Зерти
2). Минкенд (yarısı)
3). Бозлу
4). Камаллы
5). Калача
6). Черахлы
7). Агджакенд
8). Аг булаг
9). Шейланлы
10). Каракешиш
11). два небольших отселка последного: Катосбина, Чай-бина, являющихся продолжением друг-друга» (Zerti kəndinin əhalisi mənşəcə tatdır, hər iki millətin dilinin iran dilləri qrupundan olmalarına baxmayaraq, onların kürd adlandırılması düzgün deyildir).
Daha sonra yazılıb: «Мы относим Минкенд к смешанным в национальном отношении селением» «…еще 2 село Кара-каха и Мирик, их относили до последного времени к курдским селам. В селе Кара-каха…из 280 чел. населения мы обнаружили только пятерых едва помнящих курдский язык…Все население турки и говорят только на тюркским языке».
«…Число жителей села Мирик равно 374 человеком,…Помнящие курдский язык…всего 31 человек. Все население тюрки и говорят только тюркском языке».
«Из 193 населенных пунктов Лачинского района 10 сел курдских, жители которых в количество 3322 человек говорят по курдском языке и называют себе безусловно курдами» (səh. 62). İnzibati ərazi bölgüsü üzrə Laçın rayonunda mövcud olan 125 kənddən 114-də yaşayanlar tamamilə azərbaycanlılardan (türklərdən) ibarətdir. Bir kənddə — Zertidə, qeyd etdiyimiz kimi yaşayanlar isə tatlardır.
A. Bukşpan daha sonra yazır: «Согласно данныи экспедиции в Кельбаджарском районе 6 курдских сел:
1) Сойух булах
2) Шуртан
3) Зейлик
4) Агджекенд
5) Оруджлу
6) Халланлы (стр. 35), «…число жителей селения Татлар (adından göründüyü kimi bunlar kürd yox, tatlardır) выражается в 225 человек, из них 53 причисляются к единому роду Шаналы, подразделяемому на 2 подрода: Джафарлы (13 чел.) и собственно Татлар (40 чел.), помнять курдский язык…» (стр.64).
«Общие количество курдов, сохранивших свой родной язык, проживающих в 7 основных курдских селениях Кельбаджарского района, согласно нами собранных и проверенных материалов выражается 2065 человек (стр.65)».
Həmin dövrdə Kəlbəcər rayonunda kəndlərin 92,5%-də azərbaycanlılar (türklər), 7,5%-də kürdlər yaşayırmış (Kəlbəcər rayonunda da yaşayan tatlar Laçın rayonunda olduğu kimi kürd göstərilmişdir). İnzibati-ərazi bölgüsü üzrə hal-hazırkı Kəlbəcər rayonunda mövcud olan 122 kənddən 115-də yaşayanlar tamamilə azərbaycanlılardan (türklərdən) ibarətdir.
Nəhayət, A. Bukşpan yekun olaraq nəticə kimi yazır: «Таким образом, курды современного Лачинского и Кельбеджерского районов составляющих значительную часть бывщего Курдистанского уъезда представляют нам меншинство среди основного туркского населения. Мы пытались показать, что это положение можеть быть распространено и на прошлое, по крайней мере, до 16 веке включительно(стр. 66)».
Daha sonra müəllif yazır: «Образование и выделение в 1923 г. особого Курдистанского уъезда, так называемого Азербайджанского Курдистана, безусловно благоприятствовало тому, что большинство жителей, состоящие, как это мы уже показали, из тюрок, стали называть себя курдами, связывая свою принадлежность с именем территории, на который они проживали (стр. 79)». Azərbaycan Respublikasının başqa bölgələrinin əhalisi də bu mövqedən yanaşaraq qəzanın bütün əhalisini kürd adlandırırdılar və hal-hazırda da bir çox hallarda bu yanaşma davam etməkdədir…
A. Bukşpan yazır: «…В известной степени на эту массовую «курдизации» не могла оказать влияние явно выраженное стремление со стороны тюркских и курдских кулацких и зажиточных слоев (отметим, что даже остатки тюркских феодалов не премунили этим воспользоваться) прикрыться курдской народностью для того, что бы воспользоваться особыми льготами, установленными для трудящихся национальных меншинств в нашем Союзе, в частности Азербайджанской ССР (стр. 74)».
Təəsüf ki, yaşadığımız müasir dövrdə də belə hallar az deyildir.
Ölkəmizdə azlıq təşkil edən millətlərə verilən üstünlüklərdən istifadə etmək üçün, yuxarıda göstərilən rayonların azərbaycanlı (türk) əhalisinin bəziləri bu gün də özünü kürd kimi təqdim etməyə cəhd edir…
Q e y d: Ehtimal ki, 1926 — cı ildə aparılan əhalinin siyahıya alınması nəticəsində “Kürdüstan” qəzasının Qubadlı və Muradxanlı dairələrində ana dilinə görə cəmi 12 nəfərin kürd olduğu qeyd edildiyi üçün həmin ərazilər ekspedisiyanın marşurutuna daxil edilməyib. Həmin dövrdə inzibati vahid kimi Zəngilan rayonu mövcud idi və rayonda 211 kənd var idi. Əvvəl də qeyd edildiyi kimi Qubadlı rayonu 14 mart 1933-cü ildə Zəngilan rayonundan ayırmaqla təşkil edilmişdir və 55 kənddən ibarət idi. 1992 — ci il vəziyyətinə görə Qubadlı rayonunda 94 kənd, Zəngilan rayonunda isə 81 kənd olmuşdur.
Son olaraq…
1929 — cu ildə Azərbaycan SSR-də inzibati ərazi bölgüsü kimi qəzalar ləğv edilir. Respublikanın ərazisi 10 dairəyə bölünür. Yeni layihə üzrə Kürdüstan qəzasının əvəzində mərkəzi Cəbrayıl qəsəbəsi olmaqla Araz dairəsi yaradılması nəzərdə tutulur. Lakin sonra bu mərkəzi Laçın şəhəri olmaqla Kürdüstan dairəsi adlandırılır (ehtimal ki, bu da subyektiv amillərin təsirindən yaranmışdı). Az sonra (2,5 ay) SSRİ üzrə yeni inzibati ərazi bölgüsü olan rayonlaşmanın tətbiqi nəticəsində 1930 cu ildə Azərbaycanda da rayonlaşma aparılır və Kürdüstan dairəsinin əhatə etdiyi ərazidə Laçın, Kəlbəcər, Zəngilan rayonları təşkil edilir (08.VIII.1930 cu il). (ASŞÇ İnzibati bölünüşü. Az.SSR-də inzibati bölgü, Az. XTŞ. Nəşriyyatı. Izdaniye Az.UNXU. Bakı-1933-Baku).
Bir haşiyə: Böyük coğrafi kəşflər tarixi ilə tanış olan hər bir oxucu bilir ki, X. Kolumb qərbə hərəkət etməklə Hindistana yol tapmaq haqında düşünürdü. Bu zaman o, Şimali Amerika ilə Cənubi Amerika materikləri arasında yerləşən adalar qrupunu kəşf etdi və buranı Vest İndia (Qərbi Hindistan) əhalisini isə hindu adlandırdı və ömrünün sonuna kimi bu inamda qaldı. Bütün Avropa da belə qəbul etdi. Kolumdan sonra, bu torpaqların Qərbi Hindistan yox, tamamilə başqa bir yer – Amerika olduğu məlum oldu. Lakin o vaxtdan 500 il keçməsinə baxmayaraq bütün dünya yanlış olaraq Amerika qitəsinin yerli əhalisini hindu, bu iki materik arasındakı adalar qrupunu (Böyük Antil və kiçik Antil adaları) Vest İndiya adlandırır.
“Kürdüstan” qəzası bir inzibati vahid olaraq cəmi altı il (1923-1929-cu illər) mövcud olmuşdur. Lakin o vaxtdan 80 il keçməsinə baxmayaraq bu ad bəzi siyasi dairələrdə hələ də “yaşadılır” və ondan məkrli məqsədlərdə bir vasitə (“kürd kartı”) kimi istifadə olunur. Keçmiş qəzanın əhatə etdiyi ərazinin əhalisinin hamısına “kolumbsayağı” səhvən kürd deyilir.
A. Bukşpan yuxarıda adı çəkilən əsərinin 49-cu səhifəsində «Национальный состав» bölməsində yazır: «Наглядней всего это обнаруживается в отнешении определения количество курдов, населяющих так называемый Азербайджанский Курдистан . В этом вопросе до последного времени господствует путаница и неосведомленность большие, чем в каком бы то ни было другом вопросе, связанном с курдами Советского Азербайджана. А на этой почве были ошибки в прошлом, не исключена и в будущем, если не будет в этом отношении ясности и определенный четкости».
«Государственная демографическая статистика в Закавказье, особенно в части касающейся данных о национальных меншинствах, населяющих республики Закавказья, все еще хромает. Ее сведения отрывочно случайны и противоречивы. Все эти отрицательные стороны нашли свое польное и законченное отражение и статистических материалах, относящихся к курдам Азербайджана».
Mən də, bütün bu məsələlərə əvvəldə qeyd edildiyi kimi bir aydınlıq gətirmək məqsədi ilə bu yazını ərsəyə gətirdim.
Bakı şəhəri. 1995-2005-ci illər
Mənbə fedai.az
Xudaferin.eu
14:01
Digər xəbərlər