Türkiyədə baş verən ƏN DƏHŞƏTLİ zəlzələlər –Tarixi Faktlar

Türkiyənin yerləşdiyi coğrafiya 1500-cü illərdən bu yana müxtəlif vaxtlarda 7 və daha yuxarı bal gücündə 25 zəlzələ ilə sarsılıb.

Xudaferin.eu Medianews.az-a istinadən bildirir ki, seysmik cəhətdən aktiv ölkə olan Türkiyə Avrasiya-Ərəb-Afrika plitəsi arasında yerləşir. Türkiyə Şimali Anadolu Fay Xətti, Şərqi Anadolu Fay Xətti və Qərbi Anadolu Fay Xətti ilə zəlzələ zonasındadır.

Mütəxəssislər Türkiyə əhalisinin təxminən 60 faizi aktiv və dağıntılı zəlzələ bölgələrində məskunlaşdığını bildirib. Maqnitudası 7 və ondan yuxarı olan zəlzələlər “təhlükə” yaradır.

Bu çərçivədə, 10 sentyabr 1509-cu ildə 7,2 bal gücündə “Böyük İstanbul zəlzələsi”, 23 fevral 1653-cü ildə 7,5 bal gücündə “Şərqi İzmir zəlzələsi” , 10 iyul 1688-ci ildə İstanbulda 7 bal gücündə “İzmir zəlzələsi”, 3 aprel 1881-ci ildə 7,3 bal gücündə Saqqız adasında zəlzələ, 10 sentyabr 1894-cü ildə isə 7 bal gücündə “İstanbul zəlzələsi” olub.

1900-1939-cu illər arasında 7,3 bal gücündə “Mürefte zəlzələsi”, 7 bal gücündə “Ayvalık zəlzələsi” və 76 bal gücündə “Hakkari zəlzələsi” baş verib.

Ərzincan, Erbaa, Ladik, Gərədə, Yenicə, Fəthiyə, Abant, Manyas, Gediz, Muradiyə, İzmit, Düzce və Van zəlzələləri 1939-2018-ci illər arasında baş verib.

1939-2018-ci illər arasında isə 7-10 bal gücündə 14 güclü zəlzələ baş verib.

Növbəti güclü zəlzələlərdən biri də 2023-cü il fevralın 6-da yerli vaxtla saat 04:17-də Türkiyənin Kahramanmaraş vilayətinin Pazarcık rayonunda 7,7 bal gücündə baş verib. Daha sonra saat 13:24-də Elbistan rayonunda 7,6 bal gücündə iki zəlzələ, fevralın 7-də Adıyaman şəhərinin Gölbaşı rayonunda 5,3 bal gücündə daha bir zəlzələ olub. Episentri Kahramanmaraş şəhərində yerləşən zəlzələ isə 7.4 bal gücündə olub. 10-dən çox vilayətdə dağıntılar yaradan təbii fəlakət nəticəsində 912 nəfər həlak olub, 5385 vətəndaş xəsarət alıb. Dağıdıcı zəlzələdən sonra ən böyüyü 6,6 bal gücündə olmaqla ümumilikdə 42 afterşok baş verib.

Medianews.az Türkiyə tarixinin dəhşətli zəlzələlərini təqdim edir:

KONSTANTİNOPOL ZƏLZƏLƏSİ

Konstantinopol zəlzələsi 10 sentyabr 1509-cu ildə Mərmərə dənizinin şimal-şərqində, Osmanlı İmperiyası sərhədləri daxilində baş verib. Yerli vaxtla saat 04:00 radələrində baş verdiyi bildirilən zəlzələnin səth dalğasının gücü əvvəlki tədqiqatlardan fərqli olsa da, 7,2 Ms ilə 8,0 Ms arasında hesablanıb. Bugünkü ölçmələrlə 50 saniyə davam edən zəlzələnin episentrinin Adalar seqmentində olduğu müəyyən edilib. Zəlzələnin intensivliyi Merkalli şiddət şkalası üzrə X (intensiv) və ya XI (ekstremal) olaraq müəyyən edilib.

Tarixi qeydlərə görə, zəlzələ nəticəsində Osmanlı İmperiyasının paytaxtı Konstantinopolda 4000 ilə 13000 arasında insan həyatını itirib, 10000-dən çox insan yaralanıb, 1070-ə yaxın ev dağılıb, mədrəsələr, hamamlar, məscidlər və kilsələr dağılıb, 160 min əhalisi olan şəhərdə 5 minə yaxın adam həlak olub. Bundan əlavə, zəlzələdən sonra baş verən və hündürlüyü bəzi yerlərdə 6 metri keçən sunami dalğaları şəhərin divarlarını aşaraq, rayonlara ciddi ziyan vurub, İstanbul divarlarını zədələyib. Zəlzələnin təsiri Boludan Ədirnəyə qədər hiss olunub. Xüsusilə Qalata bölgəsində bir çox evləri su basıb.

Yeraltı təkan Ədirnə, Çorlu, Gelibolu və hətta Yunanıstanda da hiss olunub. Eyni zamanda Qahirədə olan tarixçi Məhəmməd İbn İyas öz salnaməsində 1509-cu ildə baş vermiş zəlzələnin Məmlük dövlətinə təsirini qeyd edib.

Arxiv qeydlərində Eğrikapı ilə Yenikapı arasındakı divarların uçduğu, Fatih məscidinin günbəzinin dağıldığı barədə məlumatlar var. Sultan II Bəyazid dövrünə təsadüf edən zəlzələni bərpa etmək üçün ölkənin hər yerindən ümumilikdə 67 min fəhlə və 3 min ustanın çalışdığı, İstanbulun 65 gündə yenidən qurularaq yenidən qurulduğu bildirilir.

Verdiyi ağır dağıntılara görə xalq arasında “Kiçik Apokalipsis” (Kıyamet-i Suğra) adı ilə tanınan zəlzələ, Mərmərə bölgəsində son 500 ildə baş verən ən böyük və ən dağıdıcı zəlzələlərdən biri olaraq qeyd edilib.

ŞƏRQİ İZMİR ZƏLZƏLƏSİ

İzmir, Uşak, Dənizli, Nazilli və Tiredə evlərin dağıldığı, minlərlə insanın öldüyü, Qərbi Anadolu Fay Xəttinin yaratdığı böyük fəlakət hesab olunan zəlzələ 23 fevral 1653-cü ildə 7,5 bal gücündə baş verib.

Şərqi İzmir zəlzələsi tarixi zəlzələlərin böyüklüyünü təyin etmək üçün istifadə edilən Mercalli intensivlik şkalası ilə ən yüksək intensivliklə X (Güclü) olaraq hiss edilib.

Osmanlı dövlətinin ilk rəsmi tarixçisi Asəf Gökbelin səyahət kitabına görə:
“1653-cü il zəlzələsində çoxlu evlər və məscidlər dağılıb və yerlə-yeksan olub. Bir çox ev yaşamaq üçün çox ziyan görüb. 3 mindən çox insan dağıntılar altında qalıb. Bir o qədər də yaralı var”.

Övliya Çələbinin “Səyahət Kitabının” 9-cu cildi:
“1653-cü il fevralın 23-də X şiddətli bir fəlakətlə dağıdılıb və illərin qəzəbi ilə şəhərin üstündə bir daş belə qalmayıb. Zəlzələdən bütün Qərbi Anadolu təsirlənib, burada mərkəz nöqtəsi olduğu üçün ən çox ziyanı Alaşehir görüb. Digər şəhərlərdə isə çoxlu can və mal itkisi verib. Evlərin bünövrədən uçduğu zəlzələdə su yolları yenidən kəsilib, torpaqda geniş və uzun çatlar, yarıqlar əmələ gəlib.

Uşak'ın Küçük Kıyameti;1653 Depremi « Eski Uşak Araştırmaları Derneği
 

İZMİR ZƏLZƏLƏSİ

İzmir zəlzələsi 1688-ci il iyulun 10-da, şənbə günü saat 11:45-də baş vermiş zəlzələdir. Təxminən 20-30 saniyə çəkən zəlzələnin mərkəzinin indiki adı Sancaqqalanın yerləşdiyi Narlıdərə-Yeniqala bölgəsi olduğu düşünülür. Bölgəyə adını verən Sancaqqalası zəlzələdən sonra xarabalığa çevrilib. Zəlzələ nəticəsində ətraf rayonların dörddə üçü dağılıb. Ölənlərin təxmini sayı 16 000-19 000 arasındadır. Bazarın sonunda yerləşən və 3 binadan ibarət “Pambıq iplik” kimi tanınan xan kompleksi, Kapuçinlərin, Cezuitlərin, Fransiskanların üç katolik kilsəsi, böyük yunan kilsəsi, yunan qəbiristanlığında kiçik Müqəddəs Georgi kilsəsi tamamilə dağılıb. Buradan heç kim sağ-salamat çıxmayıb. İzmirdəki 17 böyük məsciddən yalnız üçü zədələnmiş, digər kiçik məscid və məscidlər isə tamamilə məhv olub.

Zəlzələdən sonra çoxlu ölü balıqların sahilə çıxdığı qeydə alınıb. Məxməri ilə dəniz sahili arasındakı düzlük 30 santimetrdən çox çökərək dəniz sularının altında qalıb. Zəlzələ zamanı yaşanan itkilər və sonrakı köçlər nəticəsində şəhərin əhalisi yarıya qədər azalıb. Bu hadisədən sonra İzmirin bərpası və əvvəlki cazibədar günlərinə qayıtması onilliklər çəkib.

Türkiye'de yaşanmış büyük depremler - Bursatv
 

İSTANBUL ZƏLZƏLƏSİ

İstanbul zəlzələsi 10 iyul 1894-cü ildə saat 12:24-də İzmit körfəzinin Çınarcık hövzəsində baş verib. Zəlzələnin səth dalğasının 7 bal gücündə olduğu təxmin edilir. İzmit körfəzi ətrafında Yalova, Sapanca, Adapazarı və İstanbulda 1349 nəfərin öldüyü təxmin edilir. Zəlzələ 1,5 m hündürlüyündə sunamiyə səbəb olub.

1894-cü il zəlzələsinin səbəbi Çınarcık hövzəsini məhdudlaşdıran qırılmanın ehtimal edilən hərəkəti, digər bir ehtimal isə Çınarcık fayının şimalında və adaların cənubunda yerləşən qırılma hissəsinin hərəkətidir.

İstanbul zəlzələsindən sonra İstanbul divarları zədələnib. Zəlzələdə Yalova, Sapanca və Adabazarında 83, İstanbulda təxminən 276, bölgədə isə 990 nəfər həyatını itirib.

Mərmərə sahillərində dənizin əvvəlcə 200 metr çəkildiyi, ardınca şiddətli dalğaların gəldiyi, sahildəki qayıq və qayıqların sındığı bildirilir. Qapalı Çarşıda bəzi divarlar və günbəzlər uçub. Bit bazarı, Yeniçəri bazarı, Bodrum və Kellekəsən kompeksləri dağıdılıb. Uzunçarşı, Taxtaqala, xarabalığa çevrilib. Gedikpaşa, Kadırqa, Qumqapı, Yeniqapı, Lanqa və Samatyada yüzlərlə ev dağılıb. Ədirnəqapıdakı Mihrimah Sultan və Kariyə məscidlərinin minarələri məhv olub, Nuruosmaniyənin girişi uçub. Adalara da ciddi ziyan dəyib və Heybeliadadakı Rum Pravoslav Seminariyası da daxil olmaqla bir çox binaya ziyan dəyib.

İstanbul Diken Üstünde: Son Büyük Deprem Felaketi 1894 Yılında Olmuştu!
 
ƏRZİNCAN ZƏLZƏLƏSİ

1939-cu il 26 dekabr Türkiyənin Ərzincan vilayətində baş vermiş dəhşətli zəlzələdən artıq 84 il ötür. Bu hadisə tarixdə “Anadolu zəlzələsi” kimi tanınır. Rixter cədvəli üzrə 7.9 bal gücündə olan zəlzələ 57 saniyə davam edərək Ərzincanı darmadağın edib.

1939-cu ilin 26 dekabr tarixində Türkiyənin Ərzincan vilayətində güclü yeraltı təkanlar hiss edilib. Güclü zəlzələ nəticəsində 32.962 nəfər vəfat edib, 100 min nəfər yaralanıb və 116.720 bina dağılıb. Zəlzələ Amasya, Tokat, Ordu, Sivas, Kırşehir, Ankara, Çanqırı, Kayseri şəhərlərində də hiss olunub. Qar və mənfi 30 dərəcəyə çatan şaxta insan tələfatının sayının çoxalmasına səbəb olub. Şahidlərin sözlərinə əsasən, 400 nəfər sakini olan bir kənddə yalnız 1 qız sağ qalıb.

Zəlzələdə həyatını itirən məhkumların olsa da, həbsxananın divarları dağılsa da heç bir məhkum qaçmağa təşəbbüs göstərməyib.

Həmin vaxt Ərzincan prokuroru işləyən İzzet Akçal məhkumları bir yerə yığaraq : “Xilasetmə işlərində köməyiniz lazımdır. Sizi azadlığa buraxıram. Aranızda yaxınlıqdakı kəndlərdən olan varsa, iki günlük gedib ailəsini görə bilər. Amma bir şərtim var. Heç kəs qaçmayacaq. Canla-başla işləyəcəksiniz. İşiniz bitdikdən sonra, həbsxanaya qayıdacaqsınız” deyir.

Məhkumlar günlərlə xilasetmə işləri ilə məşğul olaraq 1000 nəfərin həyatını xilas edirlər. İş başa çatdıqdan sonra bütün dustaqlar həbsxanaya qayıdır. 1940-cı ildə qəbul edilən qanunla Ərzincan zəlzələsində xilasetmə işlərində yaxından iştirak edən bütün məhkumlar əfv edilir.

Ölkə rəhbəri İsmet İnönü hadisədən 4-5 gün sonra zəlzələ baş verən əraziyə getmək üçün xüsusi qatarla Ərzincana yola düşür. Yaxınlıqda yerləşən kəndlərin birində bir məhkum qatara minmək istəyir. İnönüyə yaxınlaşan məhkum “Mən prokurora söz verdim ki qaçmayacam. Ərzincana qayıdıb xilasetmə işlərində iştirak etmək istəyirəm” deyir. Bu hadisədən təsirlənən İsmet bəy məhkuma qatara minməyə icazə verir.

1939 Erzincan depremi

LADİK TOSYA ZƏLZƏLƏSİ

Tarixdə Ladik Tosya zəlzələsi kimi tanınan və 80 il əvvəl, 26 noyabr 1943-cü il bazar ertəsi günü, saat 00:30-da 7,2 bal gücündə olan bu zəlzələdə 2480-ə yaxın bina dağılıb, 1300 nəfər ölüb və 1250 nəfər yaralanıb. Zəlzələ Kastamonu, Çorum, Çankırı, Karabük, Karqı və İlqazda hiss olunub. Zəlzələnin instrumental gücü 7,2 bal olub.

Təxminən 45 min kvadratmetr sahədə hiss edilən zəlzələdə Tosyada 1375 heyvan tələf olub. Bu zəlzələ Tosyadakı tarixi binaların dağılmasına, uçmasına və tarixin səhifələrində basdırılmasına səbəb olub. Tosya Meraş-i Əbdürrəhman Paşa Məscidinin minarəsi onlarla tarixi bina ilə birlikdə sürüşüb, amma məscid ayaqda qalıb.

Gecə yağış yağarkən böyük uğultudan sonra baş verən bu zəlzələ hər bir ailənin qəlbində dərin yaralar buraxıb. O dövrdə yaşamış insanlar bu ağrılı hadisədən sonra baş verənləri dilə gətirərək, “Ölən heyvanlarımıza, ölən insanlarımıza görə çoxlu qoxu gəlirdi. Hər evin, insanların altında ölən inək və eşşəklər var idi” deyiblər.

Samsun Haberleri: Ladik Depremi'nin 75Yılı

ÇALDIRAN ZƏLZƏLƏSİ

1976-cı il 24 noyabrda baş verən Çaldıran zəlzələsinin nəticəsində 3840 nəfər həyatını itirib. 9232 bina dağılıb. 2 min kvadrat kilometrə yaxın evlərin 80%-i dağılıb. Bölgədə yaşanan ən böyük zəlzələlərdən biri olan bu zəlzələnin gücü 7,5 Ms olaraq ölçülüb.

Rayonda gecə saatlarında havanın mənfi 17 dərəcə isti olması nəticəsində donaraq ölənlər də olub. Yağış və qar yağması ilə əlaqədar xilasetmə və xilasetmə işləri həyata keçirilib.

Muradiyə və ətraf ərazilər olan Erciş və Özalp ən çox can və mal itkisinə məruz qalmışdı. 3304 əhalisi olan Çaldıranda evlərin 95%-i dağılmış, 615 ev isə tamamilə məhv olub. Ağrı vilayətinin Diyadin və Taşlıçay rayonları da zəlzələdən əziyyət çəkib.

Van Haberleri - Çaldıran depreminin 40'ıncı yılında anma mesajı - Son Dakika Yerel Haberler
 
VARTO ZƏLZƏLƏSİ
 
Muş vilayətinin Varto rayonunda 1946-1966-cı illər arasında baş vermiş 5 zəlzələ araşdırılıb. Tarixi qeydlər bölgədə 1575, 1678, 1709 və 1784-cü illərdə zəlzələlərin baş verdiyini göstərir.

1866-cı ildə Vartoda baş verən zəlzələdə 200 nəfər həlak olub.

1903-cü ildə Muşun Malazgirt mahalında baş verən zəlzələdə 2803 nəfər həyatını itirib.

Vartoda 1946, 1950, 1956, 1957, 1959 və 1966-cı illərdə zəlzələlər baş verib.

Əsas dağıdıcı zəlzələlər 31 may 1946-cı ildə və 19 avqust 1966-cı ildə baş verib.

1946-cı il zəlzələsində 839 nəfər ölüb, 349 nəfər xəsarət alıb, 3000 binaya ciddi ziyan dəyib.

1966-cı ildə 3 zəlzələ baş vermiş, insan tələfatı olub.

Martın 7-də 6, iyulun 11-də isə 12 ölüm olduğu halda, avqustun 19-da Vartoda baş verən zəlzələdə 2101 nəfər həyatını itirib, 1246 nəfər yaralanıb. 5306 bina ya dağılıb, ya da ciddi ziyan dəyib.

Vartoda sosial-iqtisadi həyat alt-üst olub, zəlzələlərin yaratdığı dağıntılar bölgədə illərdir hiss olunur. Türkiyədə baş verən zəlzələlər on minlərlə insanın ölməsinə və yaralanmasına, yüz minlərlə insanın evsiz qalmasına səbəb olub.

Tarihte Bugün (19 Ağutos) : Fatih Sultan Mehmet'in oğlu Şehzade Mustafa vefat etti, İran'da Musaddık
 
VAN ZƏLZƏLƏSİ

Van zəlzələsi 2011-ci il oktyabrın 23-də Türkiyə vaxtı ilə saat 13:41-də Vanda baş vermiş və 25 saniyə davam edən zəlzələdir. Zəlzələnin episentri Vandan 17 kilometr aralıda yerləşən Tabanlı kəndidir. Edilən qiymətləndirmələrdə, zəlzələnin böyüklüyü Kandilli Rəsədxanası tərəfindən Rixter şkalası ilə 6,6 ML, ABŞ Geoloji Tədqiqat Xidməti tərəfindən isə Moment şkalası ilə 7,2 Mw olaraq elan edilib. Daha sonra Kandilli Rəsədxanası tərəfindən edilən şərhdə, zəlzələnin episentrində zəlzələnin intensivliyinin 9,0 olduğu və zəlzələ anının böyüklüyünün 7,2 MVt olaraq düzəldildiyi bildirilib.

Zəlzələ Milli Güclü Hərəkəti Müşahidə Şəbəkəsinin 22 stansiyası tərəfindən qeydə alınıb. Hakkari, Ağrı, İğdır, Ərzurum, Qars, Bingöl, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Mardin, Diyarbəkir, Şanlıurfa kimi qonşu vilayətlərdə, İran və Şimali İraqda da hiss edilən zəlzələdə binalar dağılıb, işıq və telefon xətləri kəsilib. Moment miqyasına görə 7,2 Mw gücündə olan zəlzələ, Cümhuriyyət tarixi boyunca Anadoluda baş verən ən böyük zəlzələlərdən biri olaraq qeyd edilib.

2011-ci il oktyabrın 23-də və noyabrın 9-da baş vermiş zəlzələlərdə 644 vətəndaş həyatını itirmiş, 1966 vətəndaş yaralanmış, 252 vətəndaşımız sağ-salamat xilas edilib.

Baş nazirlik bağışlayan Milli Seysmoloji Müşahidə Şəbəkəsinin məlumatlarına görə, zəlzələ nəticəsində sərbəst buraxılan enerji miqdarı kifayət qədər böyükdür, 23 oktyabrda baş verən əsas sarsıntının yaratdığı enerji, üzərinə atılan atom bombasının 33,2 qatını təşkil edir. Xirosimada artan zəlzələlər nəzərə alındıqda, ayrılan enerjinin 37 atom bombasına bərabər olduğu qeyd edilib.

Bundan əlavə, zəlzələnin ilk həftəsində bölgədə 4 ilə 4.9 arasında dəyişən zəlzələlərin sayı 187 olub.

 Van depreminde 45 kişiye mezar olan Dağ Apartmanı'nın müteahhitleri para cezasıyla kurtuldu!
EGEY DƏNİZİ ZƏLZƏLƏSİ

Egey dənizi zəlzələsi 30 oktyabr 2020-ci il Türkiyə vaxtı ilə saat 14:51-də baş vermiş, episentri İzmirin Seferihisar qəsəbəsindən 23 km məsafədə, Yunanıstan adasının yaxınlığında yerləşən 6,9 MV gücündə zəlzələdir.

Türkiyə və Yunanıstanda ümumilikdə 119 nəfərin ölümünə, 1053 nəfərin yaralanmasına səbəb olan zəlzələ 2020-ci ildə dünyada baş verən zəlzələlər arasında ən ölümcül zəlzələ olaraq qeydə alınıb.

Oktyabrın 30-da baş vermiş zəlzələnin baş verdiyi Egey dənizi regionu (ümumiyyətlə Türkiyənin qərbi və Cənubi Yunanıstan) Yunanıstan xəndəyinin cənuba doğru irəliləməsi nəticəsində şimaldan cənuba doğru genişlənmə yaşayıb.

2020-ci il zəlzələsinin episentrindən 250 km məsafədə yerləşən bölgədə son 100 ildə 6 MVt-dan böyük olan daha 29 zəlzələ baş verib.

Bu zəlzələdə zəlzələ Egey dənizində Avrasiya tektonik plitəsində dayaz dərinlikdə normal qırılma nəticəsində baş verib. Fokus mexanizminin təhlili göstərir ki, zəlzələ şərq-qərb istiqamətində orta maillik normal qırılma üzərində baş verib. Bu mexanizm həm də Egey dənizində yayılmış şimal-cənub uzanmasını göstərir.
30 oktyabr 2020-ci il zəlzələsi demək olar ki, tamamilə normal qırılma meydana gətirib.

Zəlzələ nəticəsində meydana gələn sunami Türkiyənin Egey bölgəsi ilə Yunanıstanın Şimali Egey və Cənubi Egey bölgələrində insan tələfatına və maddi ziyana səbəb olub.

AFAD-ın verdiyi açıqlamaya görə, Türkiyədə 1-i suda boğulma nəticəsində olmaqla ümumilikdə 117 nəfər ölüb, 1034 nəfər yaralanıb. İzmirin Bayraklı və Bornova rayonlarında çoxlu bina dağıdılıb. Yunanıstanda 2 nəfər ölüb, 19 nəfər isə yaralanıb. Samosdakı Bizim Xanım kilsəsi dağılıb.

Xudaferin.eu

15:03