Bu fikirlər çağdaş rus demokratiyasının ənənələrinə sadiq qalan Qriqori Yalvinskiyə məxsusdur. Hal hazırda Rusiyada prezidentliyə demokratik qüvvələrin real lideri sayılan və ölkəni bu gün düşümüş olduğu sosial-iqtisadi böhranlardan qurtarmağa nail olmaq istəyən, bunun üçün konkret platforması olan yeganə şəxsdir. 1999-cu ildən Rusiyada öz hökmünü yeridən, qapalı siyasi xarakteri ilə sərt şəkildə idarəetmə siyasətinə önəm verən Vladimir Putinin mövqelərinin zəiflədiyi bir məqamda onun öz konsepsiyası ilə irəli çıxması dünyanın güc mərkəzlərində maraqla qarşılanmışdır. Q. Yavlinski Qərb KİV-nə verdiyi müsahibədə növbəti seçkidə Rusiya prezidentinin mövqeyinin nə üçün zəifləyəcəyi, Krım problemini necə həll etməyin yolları haqqında danışmış, Suriyadakı  hərbi əməliyyatları dəyərləndirmiş və Avropanın Moskva  ilə qarşılıqlı əməkdaşlığın zəruriliyinin səbəblərinə aydınlıq gətirmişdir.

“Putin seçkiərə ilk dəfə ölkə iqtisadiyyatının zəifləməsi şəraitində gedəcəkdir”

–Siz 1996-cı və 2000-ci illərin prezident seçkilərində iştirak etmisiniz, ancaq keçən dəfəki prezident seçkilərində isə namizədliyinizi qeydə almadılar. Bu gün, indiki prezidentlə rəqabətə girməyin daha asan olduğunu demək çətindir. Siz nə üçün bu dəfəki seçkilərdə uğur qazanacağınıza ümid eləyirsiniz?
–Ölkədə iqtisadi situasiya çox dəyişmişdir. Bugünkü iqtisadi vəziyyəti 2011-ci ilin, hətta 2012-ci ilin göstəriciləri ilə müqayisə edin. Onları hətta yanaşı qoymaq olmaz, bunlar tamamilə başqa tendensiyalardan xəbər verir. İctimai mühit güclü dəyişikliyə uğramışdır – yoxsulluq durmadan artır. Siyasi situasiya tanınmaz dərəcəd dəyişilmişdir. Əgər əvvəllər effektiv bazar iqtisadiyyatına əsaslanan demokratik ölkəni kimin daha yaxşı qura biləcəyi sualı var idisə, indi Putin ölkəni mövcud olmayan bir modellə qurur. Onun  antiavropa siyasəti isə tamamilə başqa bir istiqamətdir. Mənim baxışıma görə, belə bir yol ümumiyyətlə yoxdur. Bu, onun və əhatəsində olan adamların beynindəki bir mifdir. Sözün düzü, düşünürəm ki, onlar özləri də belə bir yolun olduğuna inanmırlar. Bundan başqa, Putin həm də Ukrayna ilə müharibəyə başladı. Ədalətsiz, vicdansız, lazımsız bir müharibə. Onun bu siyasəti iqtisadiyyatı dağıtmağa başladı. Təcridolunma, sanksiyalar,  böyük hərbi xərclər, azad fəaliyyətin kəskin şəkildə məhdudlaşdırılması, KİV-ə təzyiq göstərilməsi – bütün bunlar onsuz da problemlərlə dolu olan dağılmış rus iqtisadiyyatına əlavə problemlər yaradıb.
–Ancaq buna baxmayaraq, onun reytinqi 81%-dir...
–Bunun nə qədər dəqiq olduğu bəlli deyil. Çox güman, reytinqi hələ yuxarıdır. Bu reytinqin üç tərkib hissəsi var: təbliğat, alternativin olmaması və hərbi-siyasi isteriya. Bu faktorlar dünyanın istənilən ölkəsində adamlara güclü təsir eləyir. Bura onu da əlavə eləmək olar ki, 10 ildən artıq, 2013-cü ilədək vətəndaşların real gəlirləri gözəçarpacaq dərəcədə artdı, böyük şəhərlər müasir görkəmə düşdülər. Bütün bunlar insanların şüurlarını və baxışlarını formalaşdırır və buna görə də reytinq yüksək ola bilər.
–Siz ümid eləyirsiniz ki, bu dəyişə bilər?
–Ölkədəki vəziyyəti dəyişmək lazımdır. O özü dəyişəcəksə, bu çox təhlükəli istiqamətdə olacaq. Mən adamlara alternativ təklif eləməklə situasiyanı dəyişmək istəyirəm.
–Bununla yanaşı KİV-lərin azad olmamasını, hərbi-syasi isteriyanın olduğunu deyirsiniz. Siz bunu necə etmək istəyirsiniz?
–Situasiyanı dəyişmək çox çətin olacaq, ancaq bunu hökmən eləmək lazımdır. İstənilən mümkün olan vasitələrlə adamlara çatdırmaq lazımdır ki, başqa siyasi kurs  mövcuddur və onu həyata keçirmək məsuliyyətini üzərinə götürən adam da vardır. Həm də bu adam tək deyil, onun komandası var, habelə, sizin də dediyiniz kimi, o birinci dəfə deyil seçkilərdə iştirak eləyir, o baş nazirin müavini vəzifəsində olub, on il Dövlət Dumasında işləyib. Bu Rusiyanın tarixində birinci hadisədir ki, prezident seçkilərinə iki il qalmış prezident seçkisi kompaniyası başlayır və bu kompaniyanın mərkəzində hakimiyyətlə bağlı olmayan bir adam dayanır. İndi Amerikada 44-cü prezident hakimiyyətdədirsə və hətta, orada da iki il qabaqdan namizədlərin müəyyən olunması kompaniyası başlayır və bu kompaniya ilyarım davam eləyirsə, onda nə üçün Rusiyada belə olmasın? Məhz elə ölkədə azad KİV-i olmadığı, pula əlimiz çatmadığı üşün, bu kompaniyanı nə qədər bacarırıqsa tez başlamaq zəruridir ki vətəndaşların şüuruna nüfuz eləyə bilək.  
–Belə bir təhlükə varmı ki, 2012-ci ildə olduğu kimi namizədliyinizi qeydə almasınlar?
–İstənilən təhlükə ola bilər. Bax yolun o biri tərəfində Boris Nemtsov yaşayırdı. O, öldrüldüyü gecə buradakı evinə gəlmişdi. (əli ilə “Yabloko” partiyasının ofisi ilə qonşuluqda olan, Boris Nemtsovun yaşadığı binanı göstərir. )
–Belə hadisələrin baş verdiyi situasiyada normal prezident seçkisi kompaniyası keçirməkdən danışmaq olarmı?
–O normal olacaq, yoxsa qeyri-normal, buna biz baxarıq. Qeyri-normal seçki prosesi də ola bilər. Hətta ola bilsin, seçkilərin vaxtı da dəyişsin. O iki il sonra deyil, bir il sonar da  keçirilsin. Çünki iqtisayiyyatda vəziyyət çox ağırdır və Putin vəziyyətin 2018-ci ildə daha da çətin olacağını bildiyi üçün, deyə bilər ki, vaxtından qabaq prezident seçkisi keçirmək istəyir. Onda nə olsun? Yenə də heç bir alternativ olmayacaqmı?

–Əgər sizi federal telekanallar göstərmirlərsə, müsahibə götürmürlərsə, onda seçkilərdə necə iştirak eləmək olar?
–İş heç də onda deyil ki, göstərirlər yoxsa yox. İş bundadır ki, indi Rusiya televeziya kanallarında elə bir format yaradlıb ki, sən onlara düşə bilsən də, yaxşı heç nə alınmır. Əgər birdən səni dəvət eləyirlərsə, orada sadəcə heç nə demək mümkün deyil. Onlar istənilən mənalı sözü məhv eləmək üçün qurulublar. Başqa formatlı verilişlərə, tutalım, Bladimir Poznerin verilişinə düşmək isə mümkün deyil. Beş il bundan qabaq mən onun verilişində dedim ki, ölkədə çox şeyləri düz eləmirlər və bütün bunlar üçün Putinlə Medvedev məsuliyyət daşıyır. Bundan sonra məni bir də belə verilişlərə çağırmadılar.
–Onda nə etməli? Xalqla ünsiyyət qurmağa necə yol tapmalı?
–Çox çətindir.Təbliğatçıların köməyi ilə, Duma seçkiləri vasitəsi ilə. Bilirsinizmi, bunlar qarşılıqlı əlaqədə olan məsələlərdir. Mənim səyim – işin yalnız yarısıdır. İkinci yarı – situasiyanın obyektiv inkişafından asılıdır. Əvəllər belə bir vəziyyət olmamışdı. Putin birinci dəfədir ki, seçkilərə zəifləmiş iqtisadi situasiya ilə gedir. Bu keyfiyyətcə yeni bir situasiyadır. Mən çox asanlıqla adamlara başa sala bilərəm ki, onların qarşılaşdıqları bütün çətinliklərin səbəbi Putinin apardığı siyasətdir.
–Bəlli olduğu kimi Kreml bir sıra partiyaları nəzarətində saxlayıb idarə edir. Bu yaxında “Rost (Artım)” Partiyasının nümayəndəsi onların Kremldə kuratorlarının olduğunu demişdi. “Yabloko” Partiyasının hakimiyyətlə belə bir anlaşması yoxdursa, siz nəyə ümid eləyirsiniz?
–Mübarizə aparmaq lazımdır. Şərait dəyişir: ötən il vətəndaşların real gəlirləri 10,5% azalıb. Bizim milli valyutamızın başına gələnləri də hamı yaxşı görür. Neftin və qazın qiyməti ucuzlaşıb və bahalanmayacaq.
–Sizin Kremllə danışıqlarınız olubmu?
–Nə üçün? Əgər Kreml məni məhv etmək istəsə, onlar bunu çox asanlıqla edə bilərlər. Mən onlardan heç nə soruşmuram. Əgər bizim partiyanı bağlamaq istəsələr, elə bu dəqiqə sanitar epidomoloji stansiyadan gəlib deyərlər ki, sizdə epidemiya var, buranı bağlayırıq.
–Başqa bir müxalifət – Putinin Donbasda gördüyü işi axıra çatdırmadığını deyənlər, sizcə onların şansı varmı?
–Əgər adamların səlahiyyətli siyasi nümayəndələri yoxdursa, onlar öz etirazlarını kortəbii olaraq bildirməyə başlayırlarsa, ortada hakimiyyətə real alternativ görmürlərsə, onda onlara millətçilər, radikallar, faşistlər, Donbasda döyüşənlər başçılıq etməyə başlayırlar. Çünki onlar qan tökməkdən çəkinmirlər, güllə atmağa hazırdırlar, Putinlə öz haqq-hesabları vardır. Ona görə də mən və “Yabloko” partiyası başqa bir yol təklif edirik – zorakılıq və qan tökülmədən mümkün olan yeganə yol, bu sivil yol deməkdir.

“Biz gərək hökmən qanuni sərhədləri tanınmış bir ölkədə yaşayaq”

–Əgər seçkiqabağı manifestinizdən danışsaq, siz bu sənədin beş prinsipial müddəasını sadalaya bilərsinizmi? Ölkədə hansı köklü dəyişiklikləri aparmaq istərdiniz?
–İstəyirsinizsə, deyə bilərəm. Qanun hamı üçün bir olmalıdır. Məhkəmələr müstəqil,  şəxsi mülkiyyət toxunulmaz, iqtisadiyyat monopoloiyadan azad olunmalıdır. Dövlətin monopoliyası isə tamamilə yığışıdırılmalıdır, bərabərhüquqlu rəqabət yaradılmalıdır. İnsanlara hörmət eləmək, onlarla hesablaşmaq lazımdır. Bu o deməkdir ki, onlara öz düşündüklərini demək üçün imkan yaradılmalıdır, söz azadlığını gerçəkləşdirmək gərəkdir. Bax belə bir proqram.  
–Bəs Krımla nə etmək lazımdır?
–Sadəcə demək lazımdır ki, Krım bizim deyildir.
–Onu verməkmi lazımdır?
–Demək lazımdır ki, Krım bizim deyil, ancaq orada adamların yaşadığını da unutmaq olmaz. Ona görə də elə bir üsul tapmaq lazımdır ki, problemi həll etmək mümkün olsun. Rusiyanın yalnız bir vəzifəsi var: desin ki, Krımın birləşdirilməsi qeyri-qanuni hərəkətdir və o bizim deyil. Rusiya bunu etiraf edəndən sonra, gərək beynəlxalq konfrans çağrılsın və burada Ukrayna, Avropa İttifaqının nümayəndələri, ABŞ və Türkiyə də iştirak etsin.  Konfransda gərək “Yol xəritəsi” tərtib olunsun: Krımla nə eləmək, bu problemi düzgün olaraq necə həll etmək ki, zorakılığa və qan tökülməsinə yol verilməsin. Ola bilsin, əsil referendum keçirilsin, ancaq artıq BMT və ATƏT-n nəzarəti altında. O zaman belə bir referendumun nəticələrini bütün dünya tanıyacaqdır. Qoy yüksək səviyyəli siyasətçilər, diplomatlar, ekspertlər beynəlxalq konfransda toplaşıb “yol xəritəsi” düzəltsinlər. Çünki artıq Rusiya ilə Ukrayna bu məsələni həll edə bilməzlər. Bunun günahı Rusiyadadır.
–Krma hansı status verilə bilər?
–Beynəlxalq birlik hansı statusu tanısa, o status da verilməlidir.
–Referendumda yalnız Krımda yaşayan adamlarmı iştirak etməlidir?
–Bunu beynəlxalq konfrans həll eləməlidir.
–Belə çıxır, sizin bununla bağlı öz mövqeyiniz yoxdur?

–Var: Krım bizim deyil və Krım məsələsini həll etmək üçün beynəlxalq konfrans çağırılmalıdır. Ən başlıcası budur.
–Yəqin ki, seçicilər sizin mövqeyinizi öyrənmək istəyəcəklər...
–Seçiciyə hələlik ən başlıca məsələni deyə bilərəm: biz gərək hökmən qanuni sərhədləri tanınmış bir ölkədə yaşayaq. Bizim hamımız üçün fövqəladə dərəcədə vacibdir ki, Rusiyanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri olsun. Bu birincisi. İkincisi, mən istəmirəm ki, Krımın əhalisi ikinci növ adamlar hesab olunsun. Onları Avropa İttifaqı ölkələrinə buraxmırlar, viza vermirlər, ora yatırım qoyuluşu yoxdur. Çağdaş Avropada adamların bunca süni məhdudiyyətlərlə qarşılaşması normal hal hesab oluna bilməz.
–Bu adamların çoxu deyirlər ki, onlar Ukraynada da ikinci növ adam sayılırdılar.
–Siz mənimlə danışanda siyasətçi ilə, yoxsa sosioloqla danışdığınızı düşünürsünüz? Əgər siyasətçi ilə danışırsınızsa, onda mən sizə cavab verirəm. Putin Krıma, Kerç-Simferopol yolunun tikintisinə baxmağa gəlir və buradakı işlər vaxtında görülməzsə, bunda günahkar olan adamı asmaq üçün onun telefonunu soruşur. Görün Putin nə deyir: “Mən bütün hakimiyyət üzvlərinə və federasiya subyektlərinin yarısına zəng eləyib Krımda yol tikintisinin necə getdiyini öyrənə bilmərəm. Mənə konkret adamın adını və telefon nömrəsini verin ki, burada kimin günahkar olduğunu öyrənə bilim...” Krımda artıq adamlar anlamağa başlayıblar ki, rusiyasayağı yaşamaq çox da asan deyil.
–Axı buranın əhalisinin böyük çoxluğu Krıma başqa status verilməsini dəstəkləmir.
–Düzdür, dəstəkləmir. Ancaq iki dəfə iki – həmişə dörd eləyir. Hətta, adamlar onun beş, səkkiz və ya on olmasını istəsələr də, mən onlara bunu deyə bilmərəm. İki dəfə iki dörd edir və bu faktdır! Bundan sonra mən onlardan soruşaram: siz iqtisadiyyatın dalana dirəndiyini görürsünüzmü? Bunun səbəbi isə “Krımın bizim olmasıdır”. Və bunların biri-biri ilə necə əlaqədar olduğunu onlara göstərərəm: Bizim maliyyə resurslarına çıxışımız yoxdur, çünki bizə qarşı sanksiyalar qoyulub. Bizimlə işləmək istəmirlər və öz pulumuz  hərbi xərcləri artırmağa gedir. Sanki biz müharibəyə hazırlaşırıq. Siz elə bilirdiniz, Krımı tutmaq sadə bir işdir? Yox! Krımın qiyməti çox bahadır. Mən isə sizə perspektiv təklif eləyirəm.
–Siz düşünürsünüz, Rusiyada adamlar öz mövqeyini dəyişəcəklər?
–Həyat dəyişəcək və buna görə onların mövqeyi də dəyişəcəkdir. Əgər onlar normal perspektiv və alternativ görsələr dəyişikliklər dinc yolla baş verəcək. Yox əgər adamlar normal perspektiv və onu reallaşdıracaq adamları görməsələr, bütün bunların gedişi zorakılıq və qan tökülməsi ilə qurtara bilər.
–Bugün “Krım bizim deyil” ifadəsi xalq içində hədsiz qeyri-populyar səslənir. Siz isə bunu dönə-dönə təkrarlayırsınız. Nə üçün?
–Üç mövzu var, onlara toxunmadan irəli getmək mümkün deyil. Birincisi bolşevizmdir, 1917-ci il çevrilişi, Stalin, sovet dönəmidir. İkincisi 1990-cı illərin kriminal özəlləşdirmə siyasətidir. Üçüncü isə – Krım və Ukraynadır. Bu sualları həll etmədən siyasətdən danışmaq olmaz. Belə demək azdır. Hesab edirəm ki, bu problemləri inkar eləməklə Rusiya çox ağır və təhlükəli bir böhrana düşə bilər və hətta çökə bilər.
–Siz bu üç problemi həll etməkdən danışanda bu, “həll etmək” sözü ilə nə demək istəyirsiniz?
–1917-ci ildəki dövlət çevrilişi – terrorçuluğa əsaslanırdı və hakimiyyətin cinayət yolu ilə qəsb edilməsi idi. Bununla da, faktiki olaraq, çox uzun müddətdə, az qala yüz il ərzində, bolşeviklər tərəfindən xalqın kölələşdirilməsi baş verdi. Dövlət siyasətinin aparılmasında indiyədək stalinizm üsullarından və metodlarından yararlanmağın özünü göstərməsi yolverilməzdir və bu siyasət bütünlüklə aradan qaldırılmalıdır.
–Yəni Almaniyada olduğu kimi, səhvlərə düzgün qiymət verilməsi olmamışdır, eləmi?
–Bəli, vətənimizin tarixinin bütöv bir yüzillik dövrünə vicdanla qiymət vermək lazımdır. Bu faktdan çıxan nəticə də odur ki, çevrilişə qədərki Müəsisslər Məclisinə qayıtmaq lazımdır. Bu hadisənin baş verməsi üçün bir neçə il keçməlidir. Rusiyanın gələcəyini keçmişi ilə bağlamaq mümkün olsun və bununla da, xalqın kommunist rejimini könüllü seçmədiyi bilinsin və onların hakimiyyəti terror metodları ilə qəsb elədikləri bəlli olsun və məhz kommunistlərin hakimiyyəti zəbt etməsindən sonra ölkənin yüzillik bir qaranlığa gömülməsi aydın görünsün.
–Bəs kriminal özəlləşdirmə?
–Burada sadəcə bunu izah eləmək lazımdır ki, 1990-cı illərdə kobud səhvlərin və ağır cinayətlərin nəticəsində xalqın əlindən bütün effektiv iqtisadi aktivləri aldılar və onu demək olar, pulsuz olaraq dar çevrədəki bəlli adamlara verdilər. Bu vəziyyəti düzəltmək üçün gərək kompensasiya siyasəti reallaşdırılsın. Misal üçün, bunu Böyük Britaniyadakı kimi eləmək olar. Orada Marqaret Tetçer dəmir yolunu özəlləşdirən kimi,  windfall tax (yüksək gəlirlərdən vergi ödəmə) qaydası tətbiq olunmuşdu. Rusiyada belə bir qanunun tətbiqi xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığını təmi eləmək üçün çox vacibdir və yüksək gəlirlərdən vergi ödəmə qaydası. Bu vaxtilə mülkiyyəti ələ keçirənlər üçün də sərfəli olacaq. Onlar pul vermədən yiyələndikləri mülkiyyətin haqqını ödəməlidirlər.
–Abramoviç ilə Deripaska da, mülkiyyətlərinin haqqını ödəməlidirlərmi?
–Təkcə onlar deyil, orada belələri çoxdur! Və üçüncü mövzu – Ukrayna məsələsi. Burada ilk addım olaraq Donbasdan çıxmaq lazımdır. Rusiya real olaraq Ukrayna ilə sərhədlərini bağlamalıdır. Orada beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin iştirakı lazım olacaqdır ki, Rusiya oradan çəkiləndən sonra qisasçılıq və quldurcasına haq-hesablar baş qaldırmasın.

“Suriyada biz yalnız türklərlə və sünnilərlə konflikt qazandıq, habelə, Əsədin can çəkişməsi müddətini uzatdıq”

–Bir halda ki, xarici siyasət məsələlərinə gəlib çıxdıq, onda gəlin, Suriyadan ətraflı danışaq. Rusiyanın da hərbi əməliyyatlarda iştirak elədiyi Suriyada baş verənlər sizcə qlobal hadisədirmi?
–Mən hesab edirəm ki, Rusiya Suriyada İSİD-ə qarşı vuruşan beynəlxalq koalisiyanın bir hissəsi olmalı və bu koalisiya ilə 100%-lik əməkdaşlıq etməlidir. İSİD-lə mübarizədə Rusiya effektiv və dərindən iştirak eləməlidir, Rusiyanın milli maraqları bunu tələb edir. Ancaq Putinin strategiyasında İSİD-lə döyüşməkdən çox, Əsədi müdafiə etmək yer tutur. Mənə elə gəlir, belə bir strategiyanın perspektivi yoxdur.
 –Nə üçün?
–Çünki, Suriyada vəziyyət elədir ki, istər-istəməz Əsədin istefası gündəmdədir və bu məsələ gündəmdən düşməyəcəkdir. Bundan başqa perspektivi də görmək lazımdır, və anlamaq lazımdır ki, Suriya artıq əvvəlki şəkildə saxlanıla bilməyəcək.
–Elə isə, onda Putin Suriyadakı hərbi əməliyyatlarda iştirak etməkdə nə məqsəd güdür? –Bu işdə hansı məqsədi güddüyünü deyə bilmərəm. Ancaq onun nə məqsəd güdməyindən asılı olmayaraq, xəritəyə baxın-orada demək olar, heç nə dəyişilməyib. İSİD necə vardısa eləcə də qalıb. Sanki, Suriya dövlət qoşunlarının nəzarətində olan ərazilər bir az genişlənib. Ancaq işlər bundan o yana gedə bilməyib.
–Kerri Moskvada olanda demişdi ki, ABŞ və Rusiya elə ölkələrdir ki, burada gələcəkdə nə olacağını öz aralarında həll eləyirlər.
–Əlbəttə, əgər Rusiya oraları bombalayırsa, onunla danışmaq lazımdır.
–Ancaq Putin bunu qələbə sayır.
–O ola bilsin, belə də hesab edir. Düşünürəm ki, bu işin sonuna hələ çox qalır, baş verənlər yalnız başlanğıcdır. Və orada yaxşı perspektiv görmürəm. Rusiya ilə, əlbəttə, danışırlar. Rusiya ilə həmişə danışıblar. Bu belə bir xüsusi ölkədir– çox böyükdür. Deyə bilmərəm ki, indiki halında haradasa nəyisə həll eləyə bilərmi, ancaq o haradasa nəyisə korlaya bilər, bunu dəqiq demək olar. Elə buna görə də onunla danışırlar.
–Hər halda Əsəd Suriyada – köhnədənqalma, yaxşı bir yoldaş sayılır?
–Onu yoldaş sayan yoxdur! Ancaq, Putin göstərmək istəyir ki, bu tipli istənilən rejimi müdafiə edəcəkdir. İstər Yanukoviç olsun, istər Əsəd, o bütün avtoritar rejimləri müdafiə edəcək.
–Axı nə üçün?
–Ona görə ki, Rusiyanın özündə də belə bir rejim vardır. Əgər Putin indi onları müdafiə eləməsə, haçansa onun özü üçün də belə bir poroblem yaranacaq. O isə bunu istəmir. O göstərmək istəyir ki, yaratdığı sistemi, öz rejimini, istənilən üsulla qoruyub saxlamağa çalışacaq. Belə rejimləri o qanuni adlandırır. Qanunidir, vəssəlam! Bu rejimə qarşı olanlar isə – terrorçulardır.
–O bununla avtoritar liderlərə mesajmı göndərir?
–Hamıya mesaj göndərir. Don,ttouch me and my system! (Mənim sistemimə toxunmayın!)
–Siz prezident olsaydınız Suriyada nə edərdiniz? Bu problemi necə yoluna qoyardınız? –İlk öncə regionun perspektivi ilə bağlı başqa ölkələrlə birgdə ortaq rəy hazırlanmalıdır. İkincisi, Rusiya bu regionda həlledici rol oyanaya bilməz və buna çalışmamalıdır. Üçüncüsü, mən Rusiyanın buradakı fəaliyyəti ilə bağlı bütün sünni aləmi ilə qarşıdurma yaratmasının tərəfdarı deyiləm. Suriyadakı əməliyyatlarla bağlı artıq bir nəticə almışıq – bu, Türkiyə ilə yaranmış problemdir. Bunda yaxşı sayıla biləcək heç nə yoxdur. Bu istər Krımla, həm də xüsusi qeyd etməliyəm ki, Qafqazla bağlı problemlərdə yaxşı heç nə vəd eləmir. Əgər Ərdoğan Əliyevlə anlaşıb Qarabağla bağlı hansısa bir plan quracaqsa, onda Rusiya Ermənistanın tərəfindən müharibəyə sürüklənəcəkdir. Bu çox qorxulu nəticələr verə bilər.
–Putin və Medvdev daim ABŞ-ı tənqid edirlər ki, guya o, Yaxın Şərqdəki terrorçuları və üsyançıları dəstəkləyir. Amerikalıların bölgədəki fəaliyyətini siz necə dəyərləndirirsiniz? –ABŞ-ın bu bölgə üçün strategiyası yoxdur. Misal üçün, ABŞ-la İranın münasibətlərinə baxın. Bu əlaqəyə qarşı çıxan çoxlu tərəflər var. İsraildən başqa, Fars körfəzinin bütün ölkələri buna qarşıdır. Axı onlar ABŞ-ın əsas müttəfiqləridir. Ancaq yenə də, ümumi bir strategiya ortalıqda yoxdur. Bu gərginliyin bir qövsüdür . Başqa bir gərginlik yaradan qövs – İraqdır. Orada nə baş verdi? Suriyada federal qurumlar yaratmaqdan danışırlar, ancaq baxın, İraqda federallaşdırma aparmaq nəyə gətirib çıxardı: İraq çökdü, orada artıq dövlət yoxdur. Üçüncüsü, amerikalılar bu məsələni necə həll etməlidirlər: onların müttəfiqi Türkiyədir, yoxsa kürdlər? Bunların ikisi də bir yerdə mümkün deyil. Əgər Amerika İranla münasibətlərini normallaşdırırsa, İsrailə “Hizbullahla” bağlı nə deyəcək? Bunlar hələ problemlərin çox az bir hissəsidir...  
–Elə isə, Rusiya regionda necə fəaliyyət göstərməlidir?
–Rusiyanın da öz strategiyası və konsepsiyası yoxdur. Heç bir müttəfiqi belə yoxdur. Onun bu işlərə müdaxiləsi heç bir əsası olmayan epizodik hadisələrdir. Bizim burada bacara bildiyimiz: Türkiyə ilə konflikt yaratmaq və Əsədin can çəkişməsini uzatmaq oldu.

“Avropanın taleyi onun Rusiya ilə qarşılıqlı əməkdaşlığından asılıdır”

–Yaxşı. Onda Rusiyanın bu hadisələrə yanaşması necə olmalıdır?
–Hamı ilə birlikdə danışıqlar stolunun arxasında oturub ciddi bir strategiya hazırlamaq lazımdır. Nə qədər ki, bu suallara cavab tapılmayıb, ağlabatan nəticələrin tapılması da mümkün olmayacaq. Axı perspektivləri görmək lazımdır. Bacarmırsınızsa, onda gəlin, adamlar tapaq. Kerri bunu necə etmək üçün Obamaya deməyi bacarmır? Onda qoy onun yerinə başqası gəlsin. Elə Putin də Ollanda açıq deməlidir ki, məsələnin bu yolla həlli yoxdur. Bunların hamısı seçkilərdə yaxşı görünməyə çalışırlar. Bəs problem necə həll olunmalıdır? Hamı Əsədi istefaya göndərmək, yoxsa hakimiyyətdə saxlamaq üzərində müzakirələr aparır. Bundan başqa gözəçarpan bir müzakirə mövzusu yoxdur. Axı əsas məsələ bu deyil. Ona görə də Ukrayna məsələsində konkret cavab yoxdur, Belorus məsələsi cavabsız qalıb, hələ desən Rusiya ilə bağlı məsələnin cavabı yoxdur. –Siz vahid mövqedən siyasət yürütməyimi nəzərdə tutursunuz?
–Bu ikinci sualdır. Öncə ağlabatan siyasət olmalıdır! Baxın, Berlin divarının sökülməsi baş verdi. Bundan sonra Vahid Avropanı qura bildilər. Ancaq bu tarixin sonu deyildi, yalnız bunadək olan strategiyanın sonu idi. Sonra hansı strategiya olmalıdır? Sonrakı 50 il üçün nə düşünürsünüz?
–Sizcə, Rusiyaya Avropa ilə birləşməkmi təklif olunmalıdır?
–Əlbəttə! Başqa haraya? Rusiyanın başqa çıxış yolu yoxdur. Sadəcə bunu demək mümkündür: bəli, indi Rusiyada elə bir rejim vardır ki, onunla bu işi görmək olmaz. Bu doğrudur. Ancaq vəziyyət ötüb keçəcək. Avropa İttifaqının yaradılması ilə bağlı təkliflər ilk dəfə hansı ildə səsləndirilmişdi? 1947-ci ildə! Avropalıların biri-birini öldürməsindən əl çəkməsindən iki il sonra – fransızlar, almanlar, ingilislər bu fikrə gəldilər. Avropanın qalan hissəsi Stalinin ağalığı altında idi. Ancaq belə məlum olur ki, uzaqgörənlik, strateji düşüncə qabiliyyəti, bu perspektivli birləşmə ideyasını irəli sürmək üçün yetərli imiş.  
–Siz Rusiyanın Avropa İttifaqına və ya NATO-ya üzv olmasını istəyərdinizmi?
–Nə üçün? Bunlar hamısı bürokratik qurumlardır, bizim öz bürokratiyamız özümüzə yetər. İş heç də bunda deyil ki, rusiyalı korrupsionerlərə brüselli komissarlar göstəriş versinlər. Burada siyasət ümumi dəyərlərə və prinsiplərə əsaslanmalıdır. Qarşılıqlı əməkdaşlığın yeni formaları hazırlanmalıdır.
–Misal üçün, hansılar?
–Mən indi bununla bağlı hansısa misal göstərə bilmərəm. İstəyirsiniz, mən sizə “Günəş şəhəri” haqqında fantaziya danışım? Bu işlər addım-addım görülür. Mən Lissabondan Vladivostoka kimi iqtisadi inteqrasiyanın və ümumi azad ticarət zonasının tərəfdarıyam. Avropaya yönələn ümumi siyasətin tərəfdarıyam. O cümlədən mən ümumi müdafiə strategiyasının olmasının tərəfdarıyam. Xoşbəxtlikdən III Dünya Savaşı baş tutmadı. Çünki hamılıqla təmin olunmuş, biri-birini qarşılıqlı məhvetmə konsepsiyası hazırlanıb qəbul olundu. Mən təminatlı qarşılıqlı müdafiə konsepsiyasının yaradılması və onun praktikada reallaşdırılması üzərində işləyəcəyəm. Qarşıdurma Moskvada “Makdonalds” açılanda sona çatmır. Nə vaxt beynəlxalq qarşılıqlı müdafiə sistemi yaradılacaqsa, onda da bu qarşıdurma qurtaracaq.
–Sizcə bu bir alyansmı olmalıdır?
–Elədir, alyans olmalıdır. Bu özündə HHM (Hava hücumundan müdafiə) və birgə müdafiə olunmanın başqa sistemlərini də birləşdirməlidir.
–Kimdən müdafiə olunmaq nəzərdə tutulur?
–Misal üçün İSİD-dən.
–HHM sistemləri yəqin ki İSİD-lə mübarizədə işə yaramayacaqdır...
–İndilikdə elədir. Ancaq sonra nə olacağını heç kim dəqiqiliklə bilmir. Unutmayın ki, Pakistanda nüvə silahı var. Bununla bağlı İranda nə baş verdiyini isə heç kim dəqiq bilmir.
–“Böyük Avropa” məsələsi ilə bağlı deyirsiniz ki, Avropa – Rusiyanın Avropann bir hissəsi olduğunu yetərincə qətiyyət və aydınlıqla ifadə eləmir...
–Qorbaçov dövründə Avropanın ritorikasında belə bir aydınlıq və qətiyyət var idi. Ancaq sonralar avropalılar belə bir şeyin olmadığını görüb, bunu deməkdən çəkildilər.
–Sizcə, bu da bir problemdir?
–Bəli. Nə vaxt ki bizə deyirlər: siz özgəsiniz, bizimlə deyilsiniz və bu həmişə belə olacaq – bu düzgün deyil. Yeri gəlmişkən, Putin də bu mövzunu qaldırmışdı. O bununla bağlı çox danışmışdı. O ümumi iqtisadi məkan haqqında məqalə də yazmışdı. Ancaq heç kim buna reaksiya verməmişdi. O hətta birgə HHM sistemi yaratmağı təklif eləmişdi. NATO isə belə bir ciddi təklifə münasibət göstərməyə qətiyyən hazır olmadığını göstərmişdi.
–Belə çıxır, siz də bu ideyanı dəstəkləyirsiniz?
–Bu hadisələrin təbii gedişidir. Rusiya heç vaxt Avropanın bürokratik qurumlarının bir hissəsi olmayacaq. O olduqca böyükdür və buna görə də onun özünün belə müstəqil qurumları vardır. Ancaq Rusiyanın gələcəyi qırılmaz surətdə Avropa ilə, onunla əməkdaşlıqla bağlıdır. Mənim fikrimcə, 30 il sonra dünyada iki güclü iqtisadi mərkəz yaranacaq: Şimali Amerika və Asiya. Bəs Avropa onlarla necə rəqabət aparacaq? Bax, bu baxımdan Avropanın taleyi onun Rusiya ilə əməkdaşlığın formasını tapa bilməsindən asıldır. Buraya bütün keçmiş sovet respublikaları da aiddir.
–Bəlkə, Rusiya istiqamətini Çinə tərəf çevirsə daha yaxşı olar?
–Belə bir yol yoxdur.
–Nə üçün?
–Çünki Rusiya – Avropa deməkdir, Çin deyildir.
–Ancaq bu ideyanı dəstəkləyənlər də çoxdur.
–Bu sadəcə Putini təsiri altına düşməkdən yaranır. Rusiyanın quruluşu ilə Çin arasında heç bir ümumilik yoxdur. Mədəniyyət, idarəetmə, iqtisadiyyat – hamısı fərqlidir. Heç bir ümumi cəhət yoxdur və olmayacaq da. Bundan başqa, Çinin özünəməxsus yolu vardır. Orada ümumiyyətlə hesab edirlər ki, dünyada Çindən başqa yalnız bir ölkə vardır. Bilirsinizmi hansı?
–Amerika?
–Məhz o. Bütün qalanlar isə sadəcə az ya çox dərəcədə dost ərazilərdir. Burada heç bir illüziyaya qapılmağa da gərək yoxdur. Çin qonşumuzdur, bizə onunla dostluq şəraitində yaşamaq lazımdır, onun siyasi sistemini dəyişmək lazım deyil. Biz ona necə yaşamağı öyrətməli deyilik. Ancaq bütün məsuliyyəti ilə anlamaq lazımdır ki, biz Çin deyilik və heç vaxt da ola bilməyəcəyik.
–Avropaya tərəf hərəkət eləmək Putinlə mümkündürmü?
–İndi artıq yox. Bu ola bilərdi, ancaq indi mümkün deyil. Ona görə ki, ona etibar eləmirlər.
–Bəs Medvedevlə?
–Putinsiz Medvedev yoxdur, o Putinin kölgəsidir.